Het heelal: Het Zonnestelsel en de Melkweg

Iedereen heeft het zich ‘s nachts weleens afgevraagd: Wat zijn toch die lichtjes daarboven? Hoe ver zijn de sterren? En als je nóg verder zou doorreizen… Waar kom je dan uit? Bestaat er een einde van het heelal? In dit eerste deel van een reeks artikelen over het heelal leggen we uit hoe het Zonnestelsel en de Melkweg zijn opgebouwd.

Voor de ontdekking van elektriciteit en kunstlicht was het ’s nachts donker op aarde. Tijdens onbewolkte nachten moeten de sterrenhemels overweldigend zijn geweest, zoals ze tegenwoordig alleen op de meest afgelegen plekken op aarde te zien zijn. Bijna ieder mens in de geschiedenis zal zich dus wel hebben afgevraagd wat die ontelbare fonkelende sterren aan de hemel precies moesten voorstellen. De meeste van die lichtjes vormden vaste patronen, die in de loop der jaren ongewijzigd bleven. Met een beetje fantasie kon je in die patronen dieren, helden en andere mythologische figuren herkennen. Zo ontstonden de eerste sterrenbeelden, die van generatie op generatie werden doorgegeven.

Weliswaar waren niet alle sterrenbeelden gedurende het hele jaar zichtbaar, maar wanneer ze opdoken, dan zagen ze er altijd hetzelfde uit en stonden ze altijd op dezelfde plek ten opzichte van andere sterrenbeelden. Maar tussen dat onveranderlijke schilderij van denkbeeldige dieren en mensen bewogen heldere lichtpuntjes door, die zich niets aan leken te trekken van de rest van de voorstelling. Oude Griekse geleerden noemden deze lichtjes ‘planetai’: zwervers. Tegenwoordig weten we dat deze buitenbeentjes geen sterren zijn zoals de rest, maar planeten. Werelden zoals onze aarde.

Het Zonnestelsel

De aarde is een van de acht planeten die rond de Zon draaien. Mercurius, Venus, Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus zijn de andere zeven. De volgorde van de buitenste drie planeten, Saturnus, Uranus en Neptunus, is makkelijk te onthouden omdat hun initialen gezamenlijk ‘SUN’ vormen.

De Zon zelf is een reusachtige bal van plasma en gas die zóveel energie produceert dat zij miljarden planeten zoals de aarde tegelijk van warmte, licht en andere voorwaarden voor leven zou kunnen voorzien. Omdat er maar 8 planeten rond de Zon draaien, stroomt bijna al die energie in de vorm van licht ongebruikt het Zonnestelsel uit. Doordat het hier gaat om enorme hoeveelheden licht, is de Zon ook van heel ver weg nog goed zichtbaar als een helder lichtpuntje. Verafgelegen buitenaards leven zal de Zon daarom beschouwen als een ster zoals alle andere. En ze hebben gelijk. Het feit dat wij soms vergeten dat de Zon een ster is, komt alleen doordat de Zon zoveel dichter bij staat dan de andere sterren.

De Melkweg

De planeten van het Zonnestelsel zijn een stuk lichter dan de Zon en worden door de zwaartekracht in een baan rond ‘onze’ ster gehouden. Als de Zon een ster is zoals alle andere, niet veel lichter of zwaarder dan de rest, dan is het niet aannemelijk dat al die andere sterren rond de Zon draaien. En dat is ook niet zo.

De Zon met haar planeten is onderdeel van een groep van ongeveer 300 miljard sterren die samen de Melkweg genoemd worden en rond een gemeenschappelijk middelpunt draaien. In dit centrum hebben astronomen een mysterieus zwart gat ontdekt dat Sagittarius A* wordt genoemd.

Hoewel de sterren van de Melkweg door elkaars zwaartekracht bij elkaar blijven, zijn ze heel erg ver van elkaar vandaan. De dichtstbijzijnde sterren bevinden zich op 4 lichtjaar, of 40.000 miljard kilometer, van het Zonnestelsel. Een vliegtuig met een snelheid van 1.000 km/h zou ruim 4,5 miljoen jaar doen over deze vlucht! De meeste sterren in de Melkweg staan duizenden keren verder weg dan onze buren.

Ook op een andere manier kunnen we een gevoel krijgen voor de grootte van de Melkweg. Als de Zon, waar de aarde meer dan een miljoen keer in past, verkleind zou worden tot de grootte van een witte bloedcel, dan zou de Melkweg met dezelfde factor verkleind nog steeds de grootte hebben van heel continentaal Amerika.

Lees meer over het heelal in ons tweede artikel in deze serie: Buiten ons sterrenstelsel.