Waar komt Zwarte Piet vandaan?
Op 5 december vieren we in Nederland weer het Sinterklaas-feest. Een leuk feest, zou je zeggen, maar de gemoederen aangaande de ‘zwarte pieten-discussie’ lopen ieder jaar weer hoog op. Wij hebben in ieder geval voor je uitgezocht waar de figuur Zwarte Piet vandaan komt. Hoe is het controversiële hulpje van Sinterklaas ontstaan?
Zwarte Piet was oorspronkelijk een demon
In de oude volksverhalen van de regio’s rondom het Alpengebergte, waar ook al eeuwenlang het Sinterklaas-feest werd gevierd, had Sinterklaas een ander hulpje aan zijn zijde dan wij vandaag de dag kennen, namelijk Krampus; een demon-achtige figuur, met grote horens en scherpe klauwen.
Al van oudsher verkleden mensen in deze gebieden zich tijdens het ‘Sint-Nicolaasfeest’ als Krampus, die Sint-Nicolaas assisteert tijdens zijn bezoeken. Het is Sint-Nicolaas die de cadeautjes uitdeelt en het is Krampus die de stoute kinderen geselt met een roe en in de zak stopt om mee te nemen. Althans, deze handelingen worden nagespeeld, vergelijkbaar met hoe ons Hollandse Sinterklaasfeest wordt uitgevoerd. Het Sint-Nicolaasfeest wordt in de Alpengebieden al sinds jaar en dag eveneens op 5 december gevierd.
De Krampussen hebben vaak een angstaanjagend uiterlijk. Ook vandaag de dag nog worden er indrukwekkende kleding en maskers van dit figuur gemaakt en gedragen.
Krampus, de knecht van Sint-Nicolaas
Het donkere en zwarte van de demon-achtige figureren symboliseerde het kwaad en de duisternis en stond in contrast met het witte van de baard en kledij van Sint-Nicolaas, dat het goede symboliseerde.
Zwarte Piet zoals we hem vandaag (nog) kennen
In de loop der jaren veranderde de uitvoering van de demon-achtige hulpjes van Sint-Nicolaas naar een wat zachtaardigere en menselijkere knecht. Veel gezinnen kozen ervoor, om bij het vermommen als hulpjes van de Sint, zich zwart te shminken. Zo werd al snel de connectie gemaakt met ‘donkere’ mensen uit meer exotische gebieden van onze aardbol. Veel mensen kleedden zich dan ook vaak als Indiërs, of als Turken, of als Afrikanen, om zo toch nog Sinterklaas te voorzien van donkere hulpjes.
De Zwarte Piet die we vandaag kennen is een verzinsel van de Amsterdamse onderwijzer Jan Schenkman. In 1850 schreef en tekende hij het kinderboek Sint-Nicolaas en zijn knecht. Hierin verscheen Zwarte Piet eveneens als een donkere knecht in vaak een Turks of Indiaas kostuum.
Een afbeelding uit Jan Schenkmans boek
Pas in de twintigste eeuw kreeg Zwarte Piet het uiterlijk dat wij vandaag de dag kennen, namelijk met een pagekostuum dat in de 16e eeuw in Spanje werd gedragen door Moorse bedienden. De Moren waren moslims die in die periode in en rond Spanje woonden.
De traditie bleef in de twintigste eeuw vooral hangen bij de de donkere ‘zwarte’ Piet, met kroeshaar, grote oorbellen en het Moorse kostuum. Ook heeft Zwarte Piet gedurende lange tijd de roe en de zak voor stoute kinderen als uitrusting gehad, maar sinds een aantal jaar zijn deze attributen ook grotendeels verdwenen uit de traditie.
Er is historisch gezien geen direct verband te leggen tussen het verhaal van Sinterklaas en zijn knecht en de slavernij. Of Zwarte Piet een racistisch en/of ongemakkelijk figuur is zal je zelf moeten beoordelen…
Sinterklaas heeft overeenkomst met de Germaanse god Wodan . God van donder, bliksem en regen.
Wodan reed met zijn achtbenige witte paard Sleipnir over de wolken. Dat rommelde nog al. Te vergelijken met Sinterklaas die over de daken rijdt.
Wodan sloeg met zijn hamer op de wolken. Dat is de bliksem.
De hamer van Wodan werd de de staf van Sinterklaas.
Wodan werd bij zijn tocht vergezeld van twee raven. Huginn en Huminn.
Raven staan niet alleen bekend vanwege hun zwarte kleur, maar ook om hun scherp zichtvermogen. Zij moesten aan Donar doorgeven wat er beneden zich allemaal afspeelden onder de mensen. De raven zijn Zwarte Pieten geworden. Alles ziet die slimme Piet, zich vergissen kan hij niet! Of: kijk eens beste Piet, of je stoute kinderen ziet!
Historici zullen die overeenkomst wellicht niet als juist bestempelen.
Het blijft moeilijk om de oorsprong van tradities te achterhalen, zeker als die al heel lang bestaan.
Tradities veranderen van vorm en de betekenis door de tijd heen ook.
Germaanse feesten werden geleidelijk veranderd in christelijke feesten.
Maar wat maakt het uit.
Het gaat er om wat het Sinterklaasfeest nu betekent. En kan betekenen.
Dat is de kunst beoefenen van geven en ontvangen. En niet alleen materieel gezien.
Een non-dualistisch feest zonder tegenstellingen.
Bedankt voor je interessante bijdrage, Jan-Willem!
Van Wikipedia “Zwarte Piet” : In de 19e-eeuwse beschouwing van de Germaanse mythologie zag men in de figuren van Sinterklaas en Zwarte Piet ten onrechte de afspiegeling van de god Wodan en de zwarte raven Huginn en Muninn. Er zou dan een verband tussen de zwarte raven en de figuur van Zwarte Piet zijn.[5] De roe zou een vruchtbaarheidssymbool zijn. Het grootste deel van deze theorieën wordt door hedendaagse volkskundigen als achterhaald beschouwd.
Bekijk de documentaire “Mijn ontmoetingen met de duivel” van Arnold Scheer. Je zal zien dat de donkere figuren al veel langer bestaan dan Sinterklaas zelf. Door de Kerstening van Europa is Sonterklaas hier maar bij geklemd. “Zwarte Piet ” was er dus eerder dan Sinterklaas. De oorsprong is dus op geen enkele manier racistisch te noemen